نوشین ابوالحسنی، معمار و متخصص انرژی

فرایند طراحی یکپارچه

طراحی مرسوم

برای درک بهتر فرایند طراحی یکپارچه بهتر است اول فرایند طراحی مرسوم (Conventional Design Process) را بشناسیم. در روش مرسوم، کار به صورت مقطعی و مرحله به مرحله انجام می‌شود. در مرحله اول معمار و کارفرما (یا سرمایه‌گذار) در کانسپت طراحی اعم از فرم، جهت گیری، ابعاد و جانمایی سطوح نورگذر، مصالح و… به توافق می رسند. پس از توافق، معمار به صورت مستقل ساختمان را طراحی کرده و به طور تقریبی عناصر سازه‌ای و سیستم‌های مکانیکی را جانمایی می‌کند. پس از تصویب طرح اولیه، از سایر متخصصان و مشاوران خواسته می شود تا سازه و تأسیسات الکتریکی و مکانیکی را طراحی نمایند و پس از اتمام مرحله طراحی، سازنده از راه مناقصه انتخاب می‌شود.

فرایند طراحی مرسوم، خطی است و قابلیت‌های آن برای تعامل و هم‌فکری میان معمار و سایر مهندسان ناچیز است. در این روش تمرکز بر کاهش هزینه‌ها، ایستایی و امنیت ساختمان است و کارایی ساختمان (Building Performance)در تخمین هزینه‌ها در نظر گرفته نمی‌شود و بهره‌برداران ساختمان در طول فرایند حضور ندارند.

طراحی یکپارچه

حالا برگردیم به فرایند طراحی یکپارچه که در آن تمرکز بر تلفیق طراحی معماری و مهندسی در یک ترکیب کل نگر است. طراحی ساختمان پایدار (با بهره وری انرژی بالا) نیازمند تعامل معمار و مهندسانی است که دانش و مهارت خود را هم پوشانی داده و از جنبه‌های مختلف به مساله طراحی بپردازند. طراحی یکپارچه برای تیم طراحی، کارفرما و ذینفعان بستری را ایجاد می‌کند تا علاوه بر پاسخ دادن به برنامه فیزیکی و مسائل زیبایی شناسی، به کارایی ساختمان و مسائل زیست محیطی در کل چرخه حیات ساختمان نیز بپردازند. فرایند طراحی یکپارچه با این عوامل شناخته می‌شوند:

• فرایند غیرخطی و تعاملات رفت و برگشتی میان کارفرما، معمار، مهندسان و بهره بردار
• سنجش و بهینه سازی ساختمان به عنوان یک کل یکپارچه از جنبه های زیبایی، عملکردی، تکنیکی و زیست‌محیطی
• نقش فعال اعضای تیم از تخصص های مختلف در فرایند طراحی و در تصمیمات مهم از ابتدای پروژه

به عنوان مثال استراتژ ی های طراحی معماری پایدار نظیر تعیین جهت گیری و یا طراحی فرم و پوسته ساختمان به منظور  دریافت بهینه تابش و افزایش تراز روشنایی، ارتباطی متقابل با استراتژی های طراحی سازه و تأسیسات دارد و از یکدیگر تأثیر پذیرفته و هرگونه تصمیم گیری نادرست بر میزان مصرف انرژی ساختمان در دوره بهره برداری تأثیر مستقیم دارد.

مثال

برای روشن تر  شدن اهمیت تعاملات میان رشته ای در فرایند طراحی، به طراحی پنجره به عنوان جزئی از یک ساختمان اشاره می‌کنیم: پنجره یکی از عناصر پوسته ساختمان است که اجازه عبور تابش خورشید و روشنایی روز را به فضای داخل ساختمان می‌دهد. همچنین با باز کردن پنجره، امکان برقراری تهویه طبیعی در ساختمان میسر می شود. در طراحی پنجره می بایست حفظ محرمیت در فضای داخل و دید مناسب به فضای بیرون را به طور همزمان در نظر گرفت.  محل قرارگیری پنجره در دیوار، در پوسته ساختمان حفره ایجاد می کند و از نظر ایستایی و سازه‌ای می‌بایست ملاحظات لازم را درنظر گرفت. همچنین برای کاهش انتقال صدا و انتقال حرارت از پنجره باید راهکاری اتخاذ کرد. درنتیجه، در نظر گرفتن تمامی جوانب یک پنجره، در فرایند طراحی مرسوم امکان پذیر نیست.

دستیابی به این سطح از تعامل، مستلزم همکاری متخصصان و معماران در یک تیم میان رشته ای و بهره گیری از فرایند طراحی یکپارچه و تلفیق جنبه های طراحی معماری و مهندسی در یک ترکیب کل نگر است.